18.06.2010, 10:34
Gazi Üniversitesi Obitet dokümanıdır.
![[Resim: image001.gif]](http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/sogutma_sistemi/sogutma_sistemi_dosyalar/image001.gif)
* Radyatör
* Su Pompası (Devirdaim)
* Genleşme Kavanozu
* Radyatör Kapağı
* Fan
* V-Kayışlı Fanlar
* Elektrikli Fanlar
* V-Kayışı
RADYATÖR
Radyatör, motordan alınan ısıyı dağıtan, yokeden aygıta verilen isimdir. Azami miktarda suyu kanallarında tutup, atmosferle büyük bir alanını temas ettirerek soğutma işlemini gerçekleştirir. Su taşıyan kanallardan oluşan petekleri ve suyun girişini sağlayan üst kazan ve motora tekrar geri gönderen alt kazandan meydana gelir. Kimi radyatör ise yandan kazanlıdır.
Çalışma sırasında motordaki su üst kazana gelir ve kanallara üstten dağılırlar. Su kanallardan aşağıya akarken ısısını gelen hava akımı sayesinde kaybeder.
Er yada geç günün birinde aşırı ısınmış bir radyatörle karşı karşıya kalacaksınız. Suyu eksilmiş radyatöre su eklerken GEREKLİ TEDBİRLERİ ALMALISINIZ YOKSA CİDDİ YANIK TEHLİKESİ İLE KARŞI KARŞIYA KALIRSINIZ. Aşağıda su kaynatmış radyatörle uğraşırken almanız gereken tedbirler.
* Klimayı kapatınız, eğer aracınız ciddi biçimde su kaynatmamışsa bu motorun ısısını düşürecektir. Klimanın buharlaştırıcısı hemen radyatörün önünde bulunur ve motora giden havayı ısıtır. İçeri giren hava ısındıkça radyatörde etkisini kaybeder.
* Aracın kaloriferini açınız. Bu sizi rahatsız etsede ısı fazlasının havaya transferini sağlar. (eğer motor hararet yaparsa çıkacak tamirat masrafları cüzdanınızı da hararet yaptıracaktır.)
* Eğer trafik tıkanmışsa, aracınızı sağa çekin ve durdurun. Eğer hareket etmiyorsanız çok az soğuk hava radyatöre gelir. Kaputu açıp mootorun soğumasını sağlayın. Bu biraz zaman alır, onun için sabırlı olun. Zamanın geçmesini beklerken gidip biraz su arayın.
* Genleşme kavanozunu (rezerv depoyu) kontrol ediniz. Eğer boşsa radyatörün su seviyesi düşük demektir.
* Üst radyatör hortumuna bir bez sarıp sıkarak sistemin basıncını ölçünüz. Eğer hala basınç var (sıcak ise) kolayca sıkılmaz. Kolayca sıkılana kadar (basınç düşene kadar) bekleyin.
* Radyatör kapağının üzerine büyükçe bir bez örtünüz ve DİKKATLİCE basıncı düşürün. TEHLİKE: KAYNAMIŞ SU VEYA ANTİFRİZ CİDDİ YANIKLARA SEBEP OLABİLİR. EĞER ŞÜPHENİZ VAR İSE MOTOR TAMAMEN SOĞUYANA KADAR BEKLEYİNİZ.
* Eğer antifriz seviyesi düşükse, motoru çalıştırın ve yavaşça doldurana kadar antifriz veya su ilave edin. MOTOR ÇALIŞIR VAZİYETTE OLMALIDIR. SICAK MOTORA SU VEYA ANTİFRİZ İLAVE ETMEK BLOĞU ÇATLATABİLİR. Motor çalışırken su hareket etmeye devam eder ve bu tür bir tehlike ihtimalini ortadan kaldırır.
SU POMPASI (DEVİRDAİM POMPASI)
Su pompaları değişik tasrımlarda gelir. Fakat bir çoğu dönen bir parça ile suyu motor bloğuna gitmeye zorlar. Bir çok arkadan itmeli arabalarda fan su pompasının şaftının ucuna bağlıdır. Birçok su pompasında yaylı bir keçe pompa şaftının etrafından su sızmasını önlemek üzere konulmuştur.
Su pompaları verimli olmaları için hızlı dönmelidir fakat aşınmış veya gevşek V kayışları kaymaya sebep verir, buda su pompasının verimini düşürür.
GENLEŞME KAVANOZU (TAŞMA KABI)
Birçok soğutma sistemi radyatörün taşma horutmuna bağlı plastik taşma kabı yada genleşme kavanozu kullanır. Soğutucu sıvının genleşmesi durumunda bu depo ekstra bir yer sağlamış olur, bundan dolayı genleşme kavanozuda denir.
Motor ısındıkça içindeki soğutucu sıvı genişler, genleşir. Eğer "genleşme kavanozu" olmasa, soğutucu sıvı taşma hortumundan dışarı taşıp ziyan olacaktır. Ama ziyan yerine bu sefer genleşme kavanozuna dolar.
Soğutma sisteminde motor soğuyunca bir vakum yaratıldığından bu vakum genleşme kavanozuna taşmış olan sıvının tekrar sistem içine emilmesine olanak sağlar. Bu tamamıyle kapalı bir sistem olduğundan soğutucu sıvı genleşme kavanozu ve sistem arasında genleşme ve büzülme ile gider gelir. Bu durumda sistem doğru çalışıyorsa hiç bir su kaybı olmaz.
Genleşme kavanozunun bir diğer özelliği hava kabarcıklarını sistemden yoketmektir. Hava kabarcıkları bulunan bir soğutucu sıvı bulunmayana göre daha düşük verim sağlar.
Genleşme kavanozunun avantajı radyatörün devamlı olarak dolu olmasını sağlamasıdır.
RADYATÖR KAPAĞI
Radyatör kapağı radyatörünüz için bir kapak olmaktan öteye bir parçadır. Sistemin içindeki suyu basınç altında tutarak motorun soğumasını sağlar.
Radyatör kapağını bu kadar özel yapan şey, radyatördeki soğutucu sıvıyı önceden kararlaştırılmış bir basınçta tutmasıdır. Eğer sıvı basınça altında tutulmazsa kaynar ve kısa zamanda motorun içinde soğutma görevi yapacak sıvı kalmazdı. Radyatör kapağı gerekli basıncı sağlayarak kaynamayı durdurur. Normalde su 100 derecede kaynar fakat basınç arttırılırsa kaynama derecesi arttırılmış olur. Kaynama noktası basınçla birlikte arttığından sistemin içindeki sıvı 100 dereceyi geçse bile kaynamaz.
Soğutma sistemindeki aşırı basıncı gidermek için radyatör kapağının basıncı boşaltacak bir valfi vardır.
ÖNEMİ NOT: Bir çok radyatör kapağı açılmayı gerektirmez. Sisteme gereken su ilavesi "genleşme kavanozundan" yapılmalıdır. HİÇBİR ZAMAN SICAK BİR MOTORUN RADYATÖR KAPAĞINI AÇMAYINIZ. KAPAĞI AÇARKEN İÇİNDEKİ SICAK VE BASINÇ ALTINDAKİ SIVI DIŞARI PÜSKÜRÜP CİDDİ YANIKLARA SEBEP OLABİLİR.
FANLAR
Yeterince hızlı gidiyorsanız aracın ön ızgarasından geçen hava akımı radyatör peteklerinden geçerek soğutma işlemini yapar. Eğer yeterince hızlı gitmiyorsanız o zaman fanlar devreye girip havayı emerler.
Düşük hızla giderken veya rölantide çalışırken fanlar soğutmayı sağlar. Genelde su pompası şaftı üzerine monte edilmiş fanlara hareketi V kayışları verir. Ayrıca bağımsız bir ünite olarak da takılabilirler. Bağımsız fanlar elektrikle çalıştırılırlar.
![[Resim: image002.gif]](http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/sogutma_sistemi/sogutma_sistemi_dosyalar/image002.gif)
SOĞUTMA SİSTEMİ GENEL
Motorun soğutma sisteminin amacı motordaki fazla ısıyı giderip, motoru en verimli ısıya en kısa zamanda yükseltip o ısıda kalmasını sağlamaktır. İdeal olanı çalışma şartları ne olursa olsun soğutma sistemi motoru en verimli ısıda çalıştırmalıdır.
Yakıt motorda yandıkça yakıttaki enerjinin 1/3 ü kuvvete çevrilir. 1/3 ü ise hiç kullanılmadan egsozdan gider ve geri kalan 1/3 ise ısı enerjisine dönüşür.
İçten yanmalı motorlarda herhangi bir tür soğutma sistemi mutlaka gereklidir. Hiç bir soğutma sistemi bulunmazsa yanan yakıttan açığa çıkan ısıdan parçalar erir ve pistonlar silindirlerin içinde hareket edemeyecek kadar genişler.
Su soğutmalı bir motorun soğutma sistemi: motorun su kanalları, termostat, su pompası, radyatör ve kapağı, elektrikli veya kayışlı fan, hortumlar, kalorifer radyatörü ve genleşme kavanozundan oluşur.
Yakıt yakan motorlar büyük miktarda ısıyı açığa çıkarırlar; açığa çıkan ısı 1500 dereceyi bulabilir. Fakat normal çalışma ısısı 600 derece civarındadır.
Egsoz sistemi ısının çoğunu alır, fakat motorun silindir duvarları, pistonları, ve silindir kapağı gibi parçalar da büyük miktarda ısıyı absorbe eder. Eğer motorun bir kısmı çok ısınırsa yağ tabakasının koruma kabiliyeti kalmaz, yağsızlık da motora büyük hasar verebilir.
Diğer taraftan, eğer motor düşük hararette çalışırsa hiç verimli olmaz, yağ kirlenir, tortular oluşur, yakıt sarfiyatı artar--egsoz emisyonlarından bahsetmiyoruz bile!.. Bundan dolayı motor ısınana kadar soğutma sistemi devreye girmeyecek şekilde tasarlanmıştır.
Soğutma sistemleri su ve hava soğutmalı olmak üzere ikiye ayrılır. Bir çok otomobil motorları su soğutmalıdır; hava soğutması daha çok uçaklarda, motorsikletlerde ve çim biçme makinlarında kullanılır.
Su soğutmalı motorlarda su veya soğutucu sıvı (antifriz) motor bloğu ve silindir kapağındaki kanallardan dolaşır. Antifriz motor parçalarıyla dolaylı biçimde temas eder. Parçaların içinden geçerken ortaya çıkan ısıyı absorbe eder ve radyotörün içinden geçerek antifrizi tekrar soğutur. Sonra aynı yolu tekrar dolaşır. Bu işlem motor çalıştığı müddetçe devam eder.
Soğutma sisteminin basıncı ölçülerek hafif kaçaklar varmı anlaşılır, Varsa mevcut kaçaklar bulunduktan sonra büyük bir probleme sebep olmadan giderilir.
KALORİFER RADYATÖRÜ
Kalorifer radyatörü aracın için ısıtmada kullanılır. Kalorifer radyatörü torpidonun içinde bulunur, ısınmış antifrizin bir kısmı bu radyatörden geçirilir. Hemen arkasında bulunan küçük elektrik fanı çalıştırılınca aracın içi ısıtılmış olur.
* Radyatör
* Su Pompası (Devirdaim)
* Genleşme Kavanozu
* Radyatör Kapağı
* Fan
* V-Kayışlı Fanlar
* Elektrikli Fanlar
* V-Kayışı
RADYATÖR
Radyatör, motordan alınan ısıyı dağıtan, yokeden aygıta verilen isimdir. Azami miktarda suyu kanallarında tutup, atmosferle büyük bir alanını temas ettirerek soğutma işlemini gerçekleştirir. Su taşıyan kanallardan oluşan petekleri ve suyun girişini sağlayan üst kazan ve motora tekrar geri gönderen alt kazandan meydana gelir. Kimi radyatör ise yandan kazanlıdır.
Çalışma sırasında motordaki su üst kazana gelir ve kanallara üstten dağılırlar. Su kanallardan aşağıya akarken ısısını gelen hava akımı sayesinde kaybeder.
Er yada geç günün birinde aşırı ısınmış bir radyatörle karşı karşıya kalacaksınız. Suyu eksilmiş radyatöre su eklerken GEREKLİ TEDBİRLERİ ALMALISINIZ YOKSA CİDDİ YANIK TEHLİKESİ İLE KARŞI KARŞIYA KALIRSINIZ. Aşağıda su kaynatmış radyatörle uğraşırken almanız gereken tedbirler.
* Klimayı kapatınız, eğer aracınız ciddi biçimde su kaynatmamışsa bu motorun ısısını düşürecektir. Klimanın buharlaştırıcısı hemen radyatörün önünde bulunur ve motora giden havayı ısıtır. İçeri giren hava ısındıkça radyatörde etkisini kaybeder.
* Aracın kaloriferini açınız. Bu sizi rahatsız etsede ısı fazlasının havaya transferini sağlar. (eğer motor hararet yaparsa çıkacak tamirat masrafları cüzdanınızı da hararet yaptıracaktır.)
* Eğer trafik tıkanmışsa, aracınızı sağa çekin ve durdurun. Eğer hareket etmiyorsanız çok az soğuk hava radyatöre gelir. Kaputu açıp mootorun soğumasını sağlayın. Bu biraz zaman alır, onun için sabırlı olun. Zamanın geçmesini beklerken gidip biraz su arayın.
* Genleşme kavanozunu (rezerv depoyu) kontrol ediniz. Eğer boşsa radyatörün su seviyesi düşük demektir.
* Üst radyatör hortumuna bir bez sarıp sıkarak sistemin basıncını ölçünüz. Eğer hala basınç var (sıcak ise) kolayca sıkılmaz. Kolayca sıkılana kadar (basınç düşene kadar) bekleyin.
* Radyatör kapağının üzerine büyükçe bir bez örtünüz ve DİKKATLİCE basıncı düşürün. TEHLİKE: KAYNAMIŞ SU VEYA ANTİFRİZ CİDDİ YANIKLARA SEBEP OLABİLİR. EĞER ŞÜPHENİZ VAR İSE MOTOR TAMAMEN SOĞUYANA KADAR BEKLEYİNİZ.
* Eğer antifriz seviyesi düşükse, motoru çalıştırın ve yavaşça doldurana kadar antifriz veya su ilave edin. MOTOR ÇALIŞIR VAZİYETTE OLMALIDIR. SICAK MOTORA SU VEYA ANTİFRİZ İLAVE ETMEK BLOĞU ÇATLATABİLİR. Motor çalışırken su hareket etmeye devam eder ve bu tür bir tehlike ihtimalini ortadan kaldırır.
SU POMPASI (DEVİRDAİM POMPASI)
Su pompaları değişik tasrımlarda gelir. Fakat bir çoğu dönen bir parça ile suyu motor bloğuna gitmeye zorlar. Bir çok arkadan itmeli arabalarda fan su pompasının şaftının ucuna bağlıdır. Birçok su pompasında yaylı bir keçe pompa şaftının etrafından su sızmasını önlemek üzere konulmuştur.
Su pompaları verimli olmaları için hızlı dönmelidir fakat aşınmış veya gevşek V kayışları kaymaya sebep verir, buda su pompasının verimini düşürür.
GENLEŞME KAVANOZU (TAŞMA KABI)
Birçok soğutma sistemi radyatörün taşma horutmuna bağlı plastik taşma kabı yada genleşme kavanozu kullanır. Soğutucu sıvının genleşmesi durumunda bu depo ekstra bir yer sağlamış olur, bundan dolayı genleşme kavanozuda denir.
Motor ısındıkça içindeki soğutucu sıvı genişler, genleşir. Eğer "genleşme kavanozu" olmasa, soğutucu sıvı taşma hortumundan dışarı taşıp ziyan olacaktır. Ama ziyan yerine bu sefer genleşme kavanozuna dolar.
Soğutma sisteminde motor soğuyunca bir vakum yaratıldığından bu vakum genleşme kavanozuna taşmış olan sıvının tekrar sistem içine emilmesine olanak sağlar. Bu tamamıyle kapalı bir sistem olduğundan soğutucu sıvı genleşme kavanozu ve sistem arasında genleşme ve büzülme ile gider gelir. Bu durumda sistem doğru çalışıyorsa hiç bir su kaybı olmaz.
Genleşme kavanozunun bir diğer özelliği hava kabarcıklarını sistemden yoketmektir. Hava kabarcıkları bulunan bir soğutucu sıvı bulunmayana göre daha düşük verim sağlar.
Genleşme kavanozunun avantajı radyatörün devamlı olarak dolu olmasını sağlamasıdır.
RADYATÖR KAPAĞI
Radyatör kapağı radyatörünüz için bir kapak olmaktan öteye bir parçadır. Sistemin içindeki suyu basınç altında tutarak motorun soğumasını sağlar.
Radyatör kapağını bu kadar özel yapan şey, radyatördeki soğutucu sıvıyı önceden kararlaştırılmış bir basınçta tutmasıdır. Eğer sıvı basınça altında tutulmazsa kaynar ve kısa zamanda motorun içinde soğutma görevi yapacak sıvı kalmazdı. Radyatör kapağı gerekli basıncı sağlayarak kaynamayı durdurur. Normalde su 100 derecede kaynar fakat basınç arttırılırsa kaynama derecesi arttırılmış olur. Kaynama noktası basınçla birlikte arttığından sistemin içindeki sıvı 100 dereceyi geçse bile kaynamaz.
Soğutma sistemindeki aşırı basıncı gidermek için radyatör kapağının basıncı boşaltacak bir valfi vardır.
ÖNEMİ NOT: Bir çok radyatör kapağı açılmayı gerektirmez. Sisteme gereken su ilavesi "genleşme kavanozundan" yapılmalıdır. HİÇBİR ZAMAN SICAK BİR MOTORUN RADYATÖR KAPAĞINI AÇMAYINIZ. KAPAĞI AÇARKEN İÇİNDEKİ SICAK VE BASINÇ ALTINDAKİ SIVI DIŞARI PÜSKÜRÜP CİDDİ YANIKLARA SEBEP OLABİLİR.
FANLAR
Yeterince hızlı gidiyorsanız aracın ön ızgarasından geçen hava akımı radyatör peteklerinden geçerek soğutma işlemini yapar. Eğer yeterince hızlı gitmiyorsanız o zaman fanlar devreye girip havayı emerler.
Düşük hızla giderken veya rölantide çalışırken fanlar soğutmayı sağlar. Genelde su pompası şaftı üzerine monte edilmiş fanlara hareketi V kayışları verir. Ayrıca bağımsız bir ünite olarak da takılabilirler. Bağımsız fanlar elektrikle çalıştırılırlar.
SOĞUTMA SİSTEMİ GENEL
Motorun soğutma sisteminin amacı motordaki fazla ısıyı giderip, motoru en verimli ısıya en kısa zamanda yükseltip o ısıda kalmasını sağlamaktır. İdeal olanı çalışma şartları ne olursa olsun soğutma sistemi motoru en verimli ısıda çalıştırmalıdır.
Yakıt motorda yandıkça yakıttaki enerjinin 1/3 ü kuvvete çevrilir. 1/3 ü ise hiç kullanılmadan egsozdan gider ve geri kalan 1/3 ise ısı enerjisine dönüşür.
İçten yanmalı motorlarda herhangi bir tür soğutma sistemi mutlaka gereklidir. Hiç bir soğutma sistemi bulunmazsa yanan yakıttan açığa çıkan ısıdan parçalar erir ve pistonlar silindirlerin içinde hareket edemeyecek kadar genişler.
Su soğutmalı bir motorun soğutma sistemi: motorun su kanalları, termostat, su pompası, radyatör ve kapağı, elektrikli veya kayışlı fan, hortumlar, kalorifer radyatörü ve genleşme kavanozundan oluşur.
Yakıt yakan motorlar büyük miktarda ısıyı açığa çıkarırlar; açığa çıkan ısı 1500 dereceyi bulabilir. Fakat normal çalışma ısısı 600 derece civarındadır.
Egsoz sistemi ısının çoğunu alır, fakat motorun silindir duvarları, pistonları, ve silindir kapağı gibi parçalar da büyük miktarda ısıyı absorbe eder. Eğer motorun bir kısmı çok ısınırsa yağ tabakasının koruma kabiliyeti kalmaz, yağsızlık da motora büyük hasar verebilir.
Diğer taraftan, eğer motor düşük hararette çalışırsa hiç verimli olmaz, yağ kirlenir, tortular oluşur, yakıt sarfiyatı artar--egsoz emisyonlarından bahsetmiyoruz bile!.. Bundan dolayı motor ısınana kadar soğutma sistemi devreye girmeyecek şekilde tasarlanmıştır.
Soğutma sistemleri su ve hava soğutmalı olmak üzere ikiye ayrılır. Bir çok otomobil motorları su soğutmalıdır; hava soğutması daha çok uçaklarda, motorsikletlerde ve çim biçme makinlarında kullanılır.
Su soğutmalı motorlarda su veya soğutucu sıvı (antifriz) motor bloğu ve silindir kapağındaki kanallardan dolaşır. Antifriz motor parçalarıyla dolaylı biçimde temas eder. Parçaların içinden geçerken ortaya çıkan ısıyı absorbe eder ve radyotörün içinden geçerek antifrizi tekrar soğutur. Sonra aynı yolu tekrar dolaşır. Bu işlem motor çalıştığı müddetçe devam eder.
Soğutma sisteminin basıncı ölçülerek hafif kaçaklar varmı anlaşılır, Varsa mevcut kaçaklar bulunduktan sonra büyük bir probleme sebep olmadan giderilir.
KALORİFER RADYATÖRÜ
Kalorifer radyatörü aracın için ısıtmada kullanılır. Kalorifer radyatörü torpidonun içinde bulunur, ısınmış antifrizin bir kısmı bu radyatörden geçirilir. Hemen arkasında bulunan küçük elektrik fanı çalıştırılınca aracın içi ısıtılmış olur.